بازنمایی کالبدی خاطره و تعلق مکانی در محلات تاریخی همدان: یک مطالعه تحلیلی-میدانی برای شناسایی مؤلفه‌های هویت‌ساز

چکیده

محله به‌عنوان یک نهاد اجتماعی خرد، نیازمند توجه ویژه در طراحی و سیاست‌گذاری شهری است.​ این مقاله رابطه میان طرح کالبدی و حس تعلق به مکان در محلات قدیم ایران را مطالعه می‌کند و بر ویژگی‌های شناختی و عاطفی ساکنان تمرکز دارد؛ زیرا انسان برای شکل‌دادن به هویت روزمره‌اش نیازمند پیوند عاطفی با مکان زیستی خویش است و تعلق به مکان یکی از کلیدی‌ترین ابعاد این پیوند است که باید در سیاست‌های نوین شهرسازی لحاظ شود.

در این پژوهش ابتدا چارچوب مفهومی محلات قدیم و مؤلفه‌های مؤثر بر تعلق مکانی بازتعریف شده است. سپس با استفاده از روش ترکیبیِ همبستگی و مطالعه موردی محلات قدیم همدان، داده‌های میدانی از طریق پرسش‌نامه خوداتکا و شواهد کالبدی-فضایی گردآوری و تحلیل شدند. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که طرح کالبدی، از جمله ساختار معابر، آرایش فضایی محلات، کیفیت فضاهای عمومی و ویژگی‌های اقلیمی-مادی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و تقویت حس تعلق دارد.

نتیجه‌گیری مقاله بر این اساس است که طراحی آگاهانه فضای کالبدی محله می‌تواند هم‌زمان نیازهای اجتماعی و فردی ساکنان را برآورده سازد و تأثیرات مادی و معنوی محیط بر انسان را تقویت کند. یافته‌ها راهنمایی برای برنامه‌ریزان شهری و طراحان در جهت تدوین مداخلات حفاظتی و بازسازیِ حساس به هویت محلی فراهم می‌آورد و پیشنهاد می‌کند توجه ویژه‌ای به حفظ سازه‌ها و الگوهای فضایی هویت‌ساز و نیز مشارکت اجتماعی در فرآیند طرح‌ریزی صورت گیرد.